«Στην Οδύσσεια του Ομήρου, ο Έλληνας ήρωας Οδυσσέας, ένας βετεράνος του δεκαετούς Τρωικού πολέμου, επιστρέφει στην πατρίδα, στην γενέτειρά του, την Ιθάκη. Ο «πολύτροπος» άνδρας χάνει τον δρόμο, αλλά και τον εαυτό του. Περιφέρεται σε τόπους μακρινούς, βασανίζεται σε αφιλόξενα μέρη, βιώνει την απομόνωση. Στις περιπλανήσεις του αποκτά νέες ικανότητες επιβίωσης, επιδεικνύει αντοχή και αυτοέλεγχο, ενώ σφυρηλατεί τον χαρακτήρα του. Ο Οδυσσέας σταδιακά κοινωνικοποιείται, επανακτά το σπίτι του στην Ιθάκη, καθώς και τον ρόλο του ως συζύγου της Πηνελόπης και πατέρα του Τηλέμαχου. 

 

Το ταξίδι – αναζήτηση του Οδυσσέα αποτελεί ένα συχνό μοτίβο για την παγκόσμια λογοτεχνία. Στον Αριστοφάνη, ο ήρωας της κωμωδίας ταξιδεύει για να αποδράσει από τον φυσικό κόσμο, σε μια Αθήνα που μαστίζεται από τον πόλεμο (Όρνιθες, Θεσμοφοριάζουσες, Βάτραχοι, Πλούτος). Οικειοποίησεις και διασκευές του Ομηρικού έπους παρατηρούνται στα επικά ποιήματα της ελληνιστικής περιόδου (Αργοναυτικά του Απολλώνιου του Ρόδιου), στη ρωμαϊκή περίοδο  (Αινειάδα του Βιργιλίου), καθώς και στο έργο του δημοτικιστή Γιάννη Ψυχάρη (Το ταξίδι μου – 1888). Ο αλεξανδρινός ποιητής της ελληνικής διασποράς, ο Κωνσταντίνος Καβάφης, επαναπροσδιόρισε τον στόχο του ταξιδιού για τον σύγχρονο κόσμο: «Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι. Χωρίς αυτήν δεν θα’βγαινες στον δρόμο» (Ιθάκη, 1911). Στο έργο Ulysses (1922) του Ιρλανδού James Joyce, ο ομηρικός χαρακτήρας Leopold Bloom, σαν άλλος Οδυσσέας διασχίζει το Δουβλίνο, στις 16 Ιουνίου του 1904. Στο μακροσκελές επικό ποίημα του Νίκου Καζαντζάκη, Οδύσσεια (1938), ο Οδυσσέας περιπλανάται διαρκώς σε νέους τόπους και ποτέ δεν φθάνει στην Ιθάκη. Για τον νομπελίστα ποιητή της Ελλάδας, τον Γεώργιο Σεφέρη, ερωτήματα όπως «Μα τι γυρεύουν οι ψυχές μας ταξιδεύοντας πάνω σε καταστρώματα κατελυμένων καραβιών…;» (Μυθιστόρημα, 1935), δίνουν μια διαχρονική απάντηση, «Στην αρχή ήταν το ταξίδι» (Κίχλη, 1947). 

 

Στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία του 19ου αιώνα το ταξίδι στην Ελλάδα αποτελούσε προσκύνημα, ένα ταξίδι με προορισμό τον ομφαλό του δυτικού πολιτισμού, πίσω στη γη των προγόνων. Στα ποιήματα του Σεφέρη, η θεματική του νόστου (“της επιστροφής”) αναδεικνύεται σε αναζήτηση ενός εναλλακτικού «Ελληνικού Ελληνισμού» μέσα από [λεπτές] λογοτεχνικές παραθέσεις της Οδύσσειας του Ομήρου, προσβλέποντας στην αντικατάσταση του «Ευρωπαϊκού Ελληνισμού» της Αναγέννησης.

 

Σύγχρονοι ήρωες στοχάζονται σε έναν κόσμο σε κρίση, συχνά σε αναζήτηση ενός χαμένου κέντρου. «Το πρώτο πράγμα που ο θεός έκανε ήταν το ταξίδι. Και κατόπιν, την αμφιβολία και την νοσταλγία», λέει ο πρωταγωνιστής της ταινίας Το βλέμμα του Οδυσσέα (1995), έργο του Έλληνα σκηνοθέτη, Θόδωρου Αγγελόπουλου. 

 

Αισθανόμενοι τιμή για την παρουσίαση της παραγωγής μας Wanderings, καθώς και για την ενότητα των σεμιναρίων και εργαστηρίων μας στην Ελλάδα, αφιερώνουμε το δικό μας ταξίδι στο σύγχρονο ελληνικό κοινό στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Παραμένουμε πεπεισμένοι ότι η Ελλάδα θα εξέλθει της παρούσας κρίσης πιο δυνατή, αλλά και πιό σοφή, με μία επαναπροσδιορισμένη αίσθηση του Ελληνισμού, κατάλληλη για τον πολυκεντρικό κόσμο μας.»

 

Κατερίνα  Ζαχαρία -Καθηγήτρια

Συντονίστρια του Προγράμματος 

“Αρχαίο Δράμα: Επιρροές και Σύγχρονες Προεσεγγίσεις” για το 2012 στις Η.Π.Α.