Σεμινάριο-Εργαστήρια

Το Αρχαίο Δράμα και οι Σπουδές Αστικού Χώρου προσφέρουν μια άκρως ενδιαφέρουσα διασταύρωση, συμβάλλοντας συμπληρωματικά στον εντοπισμό και ανάλυση ζητημάτων, αναζωογονώντας επιστημολογικές σκέψεις σχετικά με την αποκάλυψη μιας αμοιβαίας σχέσης. Τέτοιες διασταυρώσεις ενεργοποιούν τον προβληματισμό και εμπνέουν ερευνητές και καλλιτέχνες: το συμβατικό, θρησκευτικό, τελετουργικό, πολιτικό, τραγικό θέατρο του 5^ου αιώνα π.Χ. αναλύεται παράλληλα με κρίσιμες ακαδημαϊκές φωνές που επιδιώκουν την σε βάθος ανάλυση της τρέχουσας κοινωνικο-χωρικής δυναμικής που διαμορφώνει τις σύγχρονες πόλεις.

Σε κάθε ενότητα – συνεδρία του Σεμιναρίου καταξιωμένοι ερευνητές των Σπουδών Αστικού Χώρου από την Ισπανία και τη Μ.Βρετανία δίνουν διάλεξη, ενώ ακολουθεί εποικοδομητική παρουσίαση εκ μέρους θεωρητικού στο Αρχαίο Ελληνικό Δράμα, με αναφορές στη φιλοσοφία και την κοινωνιολογία του αρχαίου ελληνικού θεάτρου, καθώς και στην παραστασιογραφία και τη δραματουργική ανάλυση. Στόχος είναι η ανάπτυξη ουσιαστικού διαλόγου ανάμεσα στις σπουδές αστικού χώρου και του Αρχαίου Δράματος. Οι έννοιες που θα αναπτυχθούν στο Σεμινάριο είναι οι εξής:

–          Η αστική ατζέντα και ο τρόπος διακυβέρνησης

–          Η πόλη, ο πολίτης, η ιθαγένεια

–          Το «ανήκειν» και η αποξένωση

–          Εκτοπισμός, εξουσία και συγκρούσεις

–          Η κοινότητα και το συλλογικό

–          Μυθολογία και παράδοση

Τα Εργαστήρια συσχετίζονται θεματικά και λειτουργικά με το Σεμινάριο. Επιχειρούν να ενεργοποιήσουν στην πράξη τις θεωρητικές συζητήσεις, μέσω παρεμβάσεων που αναπτύσσονται στο δημόσιο χώρο της Αθήνας. Τα Εργαστήρια καθοδηγούνται από επαγγελματίες και καλλιτέχνες από τη Μ.Βρετανία, τη Γερμανία, την Ισπανία και την Πορτογαλία.

ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ

1^Η Ενότητα,  Τετάρτη, 20 Σεπτεμβρίου 2017, 18.30-20.30

Θεματική: Η απώλεια τόπου, οικείας και ταυτότητας.

Εισηγητής: Michael Janoschka, Ακαδημαϊκός στο Πανεπιστήμιο του Leeds, συντονιστής του διεθνούς δικτύου Contested Cities.

Ο εκτοπισμός είναι μια βίαιη χωροταξική, οικονομική, πολιτική, συμβολική και ψυχολογική πράξη που σχετίζεται με:

1. την πρακτική του εκτοπισμού,
2. την κατάσταση του να είναι κανείς εκτοπισμένος, και

iii.    την αίσθηση ότι δεν βρίσκεται στο σωστό μέρος.

Περιλαμβάνει διάφορες μορφές «εγκλεισμού» που προκύπτουν ως συνέπεια της κοινωνικής και χωρικής υφαρπαγής. Όντας το κύριο αποτέλεσμα της άσκησης μιας τέτοιας εξουσίας στο χώρο, επηρεάζει την αντίληψή μας για το ποιοί είμαστε, πώς κινούμαστε και πώς ενεργούμε στην πόλη και για το πού ανήκουμε. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μπορεί να θεωρηθεί ως ο, δυνητικώς, σημαντικότερος μηχανισμός διαμόρφωσης της καθημερινής μας ζωής από άλλους. Οι ευάλωτοι, οι άνθρωποι χωρίς οικονομική και πολιτική φωνή, έχουν πλέον εκτοπιστεί από συγκεκριμένες περιοχές της πόλης, για να αντικατασταθούν από άτομα και καταναλωτές που εξυπηρετούν τις ανάγκες της νεοφιλελεύθερης ανοικοδόμησης της πόλης. Ωστόσο, ο εκτοπισμός είναι εγγενής σε κάθε τόπο και κοινωνία και μπορεί να κατανοηθεί μέσω της σύγχρονης κοινωνικής θεωρίας και των σπουδών αστικού χώρου, αλλά επίσης και μέσω του Αρχαίου Δράματος. Από την άποψη αυτή, το Σεμινάριο διερευνά τους εννοιολογικούς δεσμούς μεταξύ των τρόπων εκτοπισμού που παρατηρούνται στη σύγχρονη πόλη και εκείνων που παρουσιάζονται στο Αρχαίο Δράμα, όπου οι εκτοπισμένοι ήταν εκείνοι που εξορίζονται από την πόλη, αγωνιζόμενοι να ζήσουν με την έλλειψη πολιτικών δικαιωμάτων σε εχθρικά περιβάλλοντα. Η εν λόγω εχθρότητα έχει γίνει μέρος της σύγχρονης πόλης; Ποιος πραγματικά απολαμβάνει τα πολιτικά δικαιώματα και μπορεί να θεωρηθεί πολίτης;

2^η Ενότητα,  Παρασκευή, 22 Σεπτεμβρίου 2017, 18.30-20.30

Θεματική: Εξουσία και χώρος – μια ύπουλη αλληλεπίδραση 

Εισηγήτρια: Γεωργία Αλεξανδρή, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια, Universidad Autónoma de Madrid

Η απόλυτη δύναμη σε ένα άτομο (ένα βασιλιά) είναι κάτι που πάντα αμφισβητείται στο Αρχαίο Δράμα. Το εξελισσόμενο θέμα της απόλυτης δύναμης, της αλαζονείας και της επακόλουθης πτώσης υποστηρίζει τη σημασία της δημοκρατίας, επισημαίνοντας την ανάγκη αποφυγής άκαμπτων μορφών κοινοτικής οργάνωσης και διακυβέρνησης. Τελικά, στο αρχαίο δράμα, η απόλυτη εξουσία γίνεται ένα κρίσιμο χαρακτηριστικό των πόλεων εκτός της Αθήνας, ενός τόπου θεωρούμενου ως η πόλη της δημοκρατίας. Ο τρόπος με τον οποίο οι πόλεις κυβερνούνται σήμερα, με απόλυτο και δύσκαμπτο τρόπο, αντιμετωπίζουν ελάχιστα τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών. Οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικών προτιμούν συνήθως να ευθυγραμμίζονται με τους «κανόνες» των μαθηματικών μοντέλων οικονομικής ανάπτυξης, να συμμορφώνονται με «δημοσιονομικούς κανόνες» και τελικά να ανακατανείμουν την εξουσία σε πολιτικούς θεσμούς, όπως η ΕΕ και το ΔΝΤ, που στην ουσία βρίσκονται μακριά από το ιδεώδες της δημοκρατίας. Σε τοπικό επίπεδο, η εμμονή σε μονομερείς οικονομικές πρακτικές, η ανάγκη να προηγούνται οι ανταλλακτικές αξίες έναντι της αξίας χρήσης και η ανάγκη συνεχής δημιουργία νέων ανταλλακτικών αξιών από τις υφιστάμενες αξίες χρήσης και ανταλλαγής, προωθούν την κερδοσκοπία στον δημόσιο και ιδιωτικό χώρο, η οποία συχνά συνδέεται με τον εκτοπισμό. Μια τέτοια απόλυτη εξουσία στον χώρο ασκείται από την επιβολή «καλύτερων», πιο «παραγωγικών» και επικερδών χρήσεων και  τον εκτοπισμό των λιγότερο κερδοφόρων. Κατά συνέπεια, η εκ νέου «ανακάλυψη» πρώην υποβαθμισμένων περιοχών συμβαδίζει με τον εκτοπισμό ευάλωτων πληθυσμών, εξασκώντας μια μορφή αποικιοκρατισμού σε τοπικό επίπεδο μέσα από διάφορους τρόπους “εξευγενισμού” και εμπορευμοποίησης. Το Σεμινάριο διερευνά σειρά ερωτημάτων που σχετίζονται με τα υπό συζήτηση διλήμματα, δηλαδή: Ποια είναι η Νέμεσις στη νεοφιλελεύθερη «βάρβαρη» πόλη; Πώς επανα-ανακαλύπτεται ο χώρος; Τι μπορούμε να καταλάβουμε από τους μετασχηματισμούς της πόλης; Ποιος εκδιώκεται και προς όφελος τίνος; Ποιος συντονίζει πολιτικά και οικονομικά την «αναγέννηση»; Τι είναι η αποικιοκρατία σε τοπικό επίπεδο;

3^η Ενότητα, Δευτέρα, 25 Σεπτεμβρίου 2017, 18.30-20.30

Θεματική: Τα κοινά στην πόλη, διεκδικώντας χώρο από τους «εισβολείς»

Εισηγητής: Paul Routledge, Καθηγητής στη Σχολή Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου του Leeds

Η αμφισβήτηση των κυρίαρχων δομών εξουσίας και δικαιοσύνης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Αντιγόνη, εμφανίζεται και στην ιστορία των κοινωνικών κινημάτων και των συλλογικών / αυτοοργανωμένων μορφών τέχνης, όπως το Θέατρο τoυ Καταπιεσμένου. Για να αντισταθμίσουν την υφαρπαγή, τα τοπικά κινήματα  σε ολόκληρο τον κόσμο προκαλούν τις κυρίαρχες σχέσεις εξουσίας, αναπτύσσοντας τέσσερις μορφές δύναμης:

1. τη σχεσιακή δύναμη που συνιστά το κοινό έδαφος ατόμων και ομάδων αναπτύσσοντας προσωρινές σχέσεις μέσα από κοινωνικά μέσα και δίκτυα διοργανώνοντας και απευθύνοντας καλέσματα για δημόσιες κινητοποιήσεις  
2. τη συνθετική δύναμη που παρέχει χώρο για τη δημιουργία συλλογικών χώρων δραστηριοποίησης και διαμαρτυρίας

iii.    την οργανωτική δύναμη που διοχετεύει την ικανότητα κινητοποίησης και οργάνωσης των επίσημων οργανώσεων και δικτύων, τα οποία παράγουν, διανέμουν και διαχειρίζονται τους υλικούς και άυλους πόρους και τα σύμβολα τους

Αυτές οι μορφές δύναμης αποτελούν τη «λαϊκή εξουσία», την ικανότητα των περιθωριοποιημένων να οργανώνουν και να συντονίζουν δομές για να επανελέγξουν τη ζωή τους, δημιουργώντας ταυτόχρονα νέες κοινωνικές σχέσεις και νέες μορφές συλλογικής οργάνωσης και έκφρασης. Αυτή η κοινωνική δύναμη είναι ικανή να δημιουργεί αλληλεπίδραση ανάμεσα στα συναισθήματα εντοπιότητας (η συγκέντρωση, η διαδήλωση, το θέατρο, κλπ.) και τα συναισθήματα εκτός τόπου (η ακτιβιστική ομάδα Clandestine Insurgent Rebel Clown Army –CIRCA, στη Μεγάλη Βρετανία, οι  ακτιβιστές της LGBTQ κοινότητας, οι δράσεις των Pussy Riots σε ολόκληρη την Ευρώπη). Επιπρόσθετα, η λαϊκή εξουσία εκδηλώνεται ως η δημιουργία χώρου: τα κινήματα διαμορφώνουν το χώρο με ενεργητικό τρόπο – παραδείγματος χάρη αλλάζοντας τη φυσική έννοια του τόπου ή ακόμα να τον τρόπο με τον οποίο ο χώρος νοείται- εγκαθιδρύοντας όχι μόνο τόπους αντίστασης, αλλά τόπους όπου οι εναλλακτικές νοηματοδοτησεις και οι συμβολικές προκλήσεις μπορούν να γίνουν πραγματικότητα.  Τα κινήματα αψηφούν ή και αμφισβητούν τις καθημερινές υποθέσεις για το νόημα, τη λειτουργία και το «κατάλληλο» είδος συναισθημάτων που επιβάλλονται σε συγκεκριμένους  τόπους.

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ

1^ο Εργαστήριο, Πέμπτη, 21 Σεπτεμβρίου 2017, 18:00-21:00

Τίτλος: Displacement (Εκτοπισμός)

Διοργανωτής: Dr Nicholas Salazar Sutil, Πανεπιστήμιο του Leeds (UK)

Το Εργαστήριο περιλαμβάνει μία σειρά «ψυχο-γεωγραφιών» που θα διεξαχθούν σε κεντρικές περιοχές της Αθήνας. Οι συμμετέχοντες θα λάβουν «δημιουργικούς» χάρτες της πόλης και στη συνέχεια θα ακολουθήσουν τις οδηγίες του χάρτη με σκοπό να εντοπίσουν και να συλλέξουν γραπτό υλικό με τη μορφή γκράφιτι, φυλλαδίων, ανακοινώσεων και άλλων «μηνυμάτων» που αντικατοπτρίζουν την αίσθηση του εκτοπισμού. Το υλικό (με τη μορφή εικόνων, σχεδίων, σημειώσεων, σημειωμάτων post it) θα ταξινομηθεί και στη συνέχεια θα τοποθετηθεί σε έναν «Τοίχο Θρήνου» («Wailing Wall») στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.

2^ο Εργαστήριο, Σάββατο, 23 Σεπτεμβρίου 2017, 18:00 – 22:00 

Τίτλος: Ο Δούρειος Ίππος

Διοργανωτής: Left Hand Rotation (Λισσαβόνα, Πορτογαλία)

«Κάποιος από τον Παρνασσό, απ’ τη Φωκίδα, ο Επειός, με της θεάς της Αθηνάς τη συμβουλή, άλογο ξύλινο, σκαρφίστηκε και σκάρωσε, το φόρτωσε αρματωμένους, και γκαστρωμένο όλεθρο το στέλνει να διαβεί τα τείχη. Γεμάτο δόρατα το ξόανο κρυμμένα, γι΄αυτό και Δούρειο Ίππο θα τ’ ονομάσουν οι μελλούμενες γενιές» (ΤΡΩΑΔΕΣ, Ευριπίδη, μτφρ. Παντ.Μπουκάλας)

Ένα μέρος της δυσκολίας άρθρωσης πρακτικών αντίστασης στον «εξευγενισμό», οφείλεται στον συμβολικό και αισθητικό μηχανισμό που αυτός αναπτύσσει. Για τους κατοίκους μιας γειτονιάς που εγκαταλείφθηκε προηγουμένως από το κράτος, η έλευση επενδύσεων και οι διαρθρωτικές βελτιώσεις, θεωρούνται συχνά ως προσφορά ή ένα δώρο προς αυτούς. Ο «εξευγενισμός» παρουσιάζεται πάντοτε συγκαλυμμένα ως «δώρο πολιτισμού», πρόοδος και αποκατάσταση. Όταν, όμως, βγαίνει από το «ξύλινο άλογο», προκαλεί εκτοπισμούς στους κατοίκους και μετασχηματίζει τους δημόσιους χώρους και τις γειτονιές. Έχοντας ως σημείο εκκίνησης την ιδέα και τον μύθο του Δούρειου Ίππου, που αποτυπώνεται στην τραγωδία και το θρήνο των γυναικών της Τροίας, θα αναλυθεί η έννοια του «εξευγενισμού» ως μία καταστροφική εξαπάτηση. Ο εξευγενισμός είναι κάτι φαινομενικά ευχάριστο, το οποίο ωστόσο επιφέρει σοβαρές συνέπειες σε αυτό που ονομάζουμε δημόσιο χώρο. Σε συνεργασία με τους συμμετέχοντες, στο Εργαστήριο θα πραγματοποιηθεί μία πρακτική / παρέμβαση στο δημόσιο χώρο, που έχει στόχο να αποκαλύψει την απάτη του “εξευγενισμού”, όπως σκόπευε να κάνει ο μάντης Λαοκόων με το Δούρειο Ίππο, πριν αυτός περάσει τα τείχη της Τροίας. 

3^η Ενότητα, Τρίτη, 26 Σεπτεμβρίου 2017, 18:00-22:00

Τίτλος: Ήχος στην πόλη

Διοργανωτής: Rouven Rech (Βερολίνο, Γερμανία)

Αυτό το Εργαστήριο φιλοδοξεί να αναπτύξει εξειδικευμένες αντιλήψεις για την έννοια των κοινών (commons), κατά κύριο λόγο, μέσω της παρατήρησης και της ανάλυσης των ήχων της Αθήνας. Μία διαδραστική έρευνα για διαφορετικά ηχητικά περιβάλλοντα και εικόνες (βίντεο και/ή φωτογραφία) στην πόλη. Οι συμμετέχοντες θα αναζητήσουν «hot spots» ΘΟΡΥΒΟΥ και ΗΣΥΧΙΑΣ  στην πόλη και συλλογικά θα αναπτύξουν πρακτικές κατανόησης του εκτοπισμού και του “εξευγενισμού” σε διάφορες γειτονιές και σημεία της πόλης (πχ. διασταυρώσεις, γειτονιές, εμπορικά κέντρα, μπαρ, νυχτερινά κέντρα διασκέδασης). Ως παράδειγμα, θα προβληθεί και θα συζητηθεί ένα μικρό κομμάτι του ντοκιμαντέρ VECINOS (60 λεπτά. 2004, Dir. Rouven Rech), όπου παρουσιάζονται καλλιτεχνικές αφηγήσεις «φτωχών» και «πλούσιων» περιοχών.

Από το υλικό που θα συγκεντρωθεί κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου (ήχος, βίντεο, φωτογραφίες), θα  παραχθεί συλλογικά μία εγκατάσταση video που μπορεί, πιθανότατα, να  χρησιμοποιηθεί ως υλικό κατά τη διάρκεια της θεατρικής παράστασης.  Σε αυτή την εγκατάσταση, οι σταθερές έννοιες του θορύβου, της σιωπής, της αρμονίας και της ανησυχίας, θα πρέπει διαρκώς να αμφισβητούνται και να επανοηματοδοτούνται, μέσα από τον “φακό” της συλλογικής δημιουργίας και του επαναπροσδιορισμού των κοινών. Τι σημαίνει αρμονία και τι προκαλεί η σιωπή;